Gea per ina refurma da las dretgiras equilibrada e persvasiva
Ina giustia che funcziunescha signifitga che las pretaisas da la populaziun vegnan tractadas e giuditgadas spert e bain da las dretgiras. Ina giustia che funcziunescha stat en l'interess da l'entira populaziun ed è ina incumbensa centrala da scadin stadi. La pli gronda impurtanza han qua las dretgiras d'emprim'instanza; ellas èn per uschè dir la carta da visita da la giustia. L'organisaziun da las dretgiras dal Grischun na satisfa en la furma actuala betg pli a las autas pretaisas. Ils 12 da mars 2000 vegnan las votantas ed il votants a decider davart ina refurma da las dretgiras.

La refurma è necessaria
L'organisaziun da las dretgiras valaivla sa basa sin structuras ch'èn per part pli veglias che 150 onns. Da lez temp viagiavan ins en charrotscha, a chaval u a pe. Dapi lezza giada è succedida ina midada sociala enorma. L'organisaziun da las dretgiras sumeglia ad in vestgì vegl che mava ina giada perfetg, ma na stat oz dentant betg pli bain. Tut las structuras ston esser uschè efficazias e concentradas sco pussaivel; quai vala er per la giustia. Gist tar las dretgiras en emprima instanza exista oz ina clera surorganisaziun. Bleras derschadras e blers derschaders han strusch da giuditgar cas. Malgrà lur grond engaschament na pon els betg far l'experientscha necessaria. Questas mancanzas structuralas han dischavantatgs per las persunas che tschertgan dretg. La necessitad d'ina refurma cumplessiva da las dretgiras è incontestada da vart dal cussegl grond e da la regenza.
La refurma proponida ha la finamira da crear in'organisaziun da las dretgiras pli professiunala e pli efficazia. Ella vul cuntanscher ina effizienza pli gronda en las dretgiras d'emprim'instanza, ina megliera qualitad da las sentenzas sco er proceduras pli spertas. La finamira n'excluda betg l'elecziun da derschadras e derschaders laics. En il senn d'ina giustia manaivla dals burgais na duai ina scolaziun da giurisprudenza betg esser la premissa per l'activitad en ina dretgira.

Ils puncts centrals da la refurma
La refurma da las dretgiras proposta va en trais direcziuns:
- Concentraziun sin il plaun cirquital: La funcziun dal mastral sco derschader vegn rinforzada. Las incumbensas da fin uss vegnan amplifitgadas en duas direcziuns. Da nov ademplescha el supplementarmain l'uffizi da mediatur e po dar chastis pli gronds sco derschader da mandat penal. Las cumpetenzas sco derschader singul en chaussas civilas restan talas e qualas. Las dretgiras cirquitalas e lur giuntas vegnan abrogadas, perquai che qua datti ina clera surorganisaziun. Las incumbensas vegnan surdadas a las dretgiras districtualas ed a lur giuntas.
- Rinforz dals districts: Per cuntanscher in'organisaziun effizienta è necessaria ina nova furmaziun dals districts sco circuls da dretgira. La repartiziun proponida en 11 enstagl d'en 14 districts resguarda surtut la grondezza numerica sco er ils aspects geografics, linguistics ed economics. Fin uss eran las dretgiras districtualas mo dretgiras civilas. Da nov obtegnan ellas er cumpetenzas dal dretg penal. Las dretgiras districtualas duain vegnir elegidas da las votantas e dals votants, uschia ch'ellas obtegnan dapli legitimaziun democratica.
- Pli gronda independenza giudiziala: L'independenza giudiziala sco in dals aspects centrals dal project pertutga d'ina vart il princip da la separaziun da las pussanzas. Da l'autra vart sa tracti da l'independenza persunala da la derschadra u dal derschader. La refurma prevesa perquai ina clera separaziun da l'uffizi da derschader e dal mandat al cussegl grond.
Dasperas datti ulteriuras novaziuns. Abrogadas vegnan las dretgiras per giuvenils autonomas. Da nov pon prescriver quatter derschaders d'arrest l'arrest d'inquisiziun. En cas da giurisdicziun gratuita èn previsas meglieraziuns per las persunas e vischnancas pertutgadas, senza chaschunar custs supplementars. L'uffizi da stumadira resta situà sin plaun cirquital; l'uffizi da concurs duai dentant vegnir manà en scadin district. En l'avegnir vul il chantun plinavant sa participar pli ferm als custs da las dretgiras districtualas.

Ina via da mez persvasiva
Tant la revisiun da la constituziun chantunala pertutgant la refurma da las dretgiras sco er la lescha davart la midada da l'organisaziun da las dretgiras èn vegnidas beneventadas cleramain dal cussegl grond e da la regenza ed ellas meritan in vast sustegn. La nova organisaziun da las dretgiras tegna quint da las relaziuns midadas en il chantun. Ella represchenta ina via da mez persvasiva tranter las structuras tradiziunalas e las adattaziuns necessarias. Ella stat en l'interess da tut las burgaisas e da tut ils burgais. En il num da la regenza e dal cussegl grond envid jau Vus da dir in cler "GEA" als dus projects e da gidar uschia a rinforzar ina giustia manaivla dals burgais.
President da la regenza dr. Peter Aliesch
Schef dal departament da giustia, polizia e sanitad dal Grischun
Gremi: president da la regenza
Funtauna: rg president da la regenza