Ils 27 da favrer 2000 èsi diesch onns dapi il stemprà Vivian. En la
publicitad n'è quest tema strusch pli preschent, perquai che umans ed
animals n'èn betg pli en privel immediat e las plajas èn plaun a plaun
per guarir. Per ils proprietaris da guaud percunter èn eveniments da
tala grondezza savens colliads cun consequenzas finanzialas. Rempars
custaivels, emplantaziuns da guaud, tgira dal guaud giuven, mesiras da
protecziun dal guaud e sanaziuns ston vegnir realisads. Talas lavurs pon
durar plirs onns, savens er decennis. En il guaud percunter èn guaridas
las plajas pli grondas pir sch'i dat in equiliber e sche la stabilitad
è progredida da tala maniera che las incumbensas multifaras pon puspè
vegnir ademplidas. Oz, diesch onns suenter Vivian, pudessan las
sequentas constataziuns ed experientschas er esser impurtantas per
dumagnar ils donns da Lothar.
Fin oz èn stadas las terradas e sragischadas dal vent, chaschunadas
da l'orcan Vivian dals 27 da favrer 1990, l'eveniment cun ils pli gronds
donns vi dal guaud en il Grischun. Auters donns tras lavinas, stemprads,
naiv bletscha, incendis da guaud euv. èn minims en cumparegliaziun,
succedan dentant relativamain savens. En media ston vegnir utilisadas
sfurzadamain la mesadad da tut las plantas en il chantun, e quai a basa
da donns e malsognas. Vivian percunter ha furnì 720'000 meters cubics
laina; quai correspunda a 220 pertschient d'in'utilisaziun annuala.
Approximativamain otg fin diesch pertschient da questa laina èn restads
en il guaud. I sa tracta oravant tut da singulas plantas sparpagliadas,
da tocs da tschimas e da ragischs sco er da parts da mutagls sfratgads.
Immediatamain suenter l'eveniment è daventà activ il stab da crisa
dal chantun per coordinar las activitads dal militar e da la
protecziun civila. En las regiuns han ins stuvì prender emprimas
mesiras immediatas per avrir colliaziuns da traffic impurtants e per
reducir ulteriurs privels. A maun da las annunzias dals donns tras ils
silviculturs cirquitals han ins alura graduà las prioritads per las
lavurs da rumida tenor ils sequents criteris:
1.Segirezza per umans e valurs realas considerablas, mesiras
immediatas per facilitar la lavur.
2. Protecziun dals guauds restants per motivs fitosanitaris, cunzunt
per evitar donns da baus.
3. Protecziun dal guaud giuven existent.
4. Rumida exclusivamain per motivs economics.
5. Elavuraziun minimala dal lain per motivs fitosanitaris e da
tecnica da segirezza, dentant senza vendita da laina.
6. Naginas mesiras, la laina po restar en il guaud senza privel.
En general èn ins stà da l'idea ch'ins stoppia pinar, allontanar or
dal guaud e vender uschè blera laina sco pussaivel, malgrà il collaps
dal martgà da laina. Oravant tut ils proprietaris da guaud han fatg
opposiziun e n'han betg vulì laschar la laina giu per terra en il guaud.
Ins ha spetgà in gudogn net grazia a subvenziuns en cas che la laina
vegnia vendida. Il chantun n'ha deplorablamain gì naginas pussaivladads
legalas da far valair las prioritads fixadas.
En ils blers lieus han ins alura rumì l'emprim ils donns sin
surfatschas planivas. Donns sparpagliads che pretendan dapli lavur èn
tras quai vegnids negligids. Els han alura savens chaschunà donns tras
baus-scorsa. Quests han 1993 cuntanschì la culminaziun ed èn s'extendids
fin 1996 pervia d'ulteriurs eveniments. Sche la laina terrada dal vent
ch'è vegnida pinada 1990 e 1991 vegn confruntada cun ils donns da baus
dals onns 1990-94, hai dà ultra dals donns tras Vivian almain anc 25
pertschient laina infestada tras ils baus. Las parts en ils singuls
circuls forestals varieschan tranter tschintg e 55 pertschient. En la
Surselva èn els muntads a 53, 31, 13, 55 e 23 pertschient.
Ins po resumar sco suonda las experientschas fatgas cun dumagnar ils
donns da stemprà da quella giada:
1. Mesiras consequentas da proteger ils guauds valan la paina. Las
prioritads fixadas ston dentant er vegnidas realisadas, e surtut sto
vegnir dà dapli paisa ad ina realisaziun confurma al temp. Sch'ins
prenda mesiras cur ch'ils baus èn gia sgulads or, na gidan ellas nagut
pli.
2. Las entschattas d'ina valitaziun differenziada da las singulas
surfatschas donnegiadas èn stadas bunas, pon dentant anc vegnir
meglieradas.
3. Il sistem da subvenziun da quella giada da la confederaziun e dal
chantun è stà memia pauc differenzià. El è stà adattà per la gronda part
dals cas, ma i ha dà situaziuns nua ch'el ha sveglià impuls sbagliads
ed ha provocà transports da laina ch'ins avess meglier tralaschà dal
puntg da vista economic.
En il fratemp ha ina gruppa da lavur, manada da la direcziun
forestala da la confederaziun, cumpilà las enconuschientschas da la
perscrutaziun e las experientschas da la pratica cun dumagnar ils donns
da Vivian. Il resultat è in agid da trair decisiuns per rumir u laschar
giu per terra la laina suenter donns da stemprà sin surfatschas
planivas. A basa da ponderaziuns cumplessivas han ins en emprima lingia
gì l'intenziun da laschar dapli laina giu per terra e da tegnair quint
da las pretaisas da la protecziun da la natira. A medem temp obtegnan
las autoritads da subvenziun er criteris per il pajament da
contribuziuns per reparar donns da guaud. Quest agid da trair decisiuns
è directiv per dumagnar ils donns da Lothar dals 26 da december 1999.
Gremi: inspecturat forestal dal Grischun
Funtauna: rg inspecturat forestal dal Grischun