Durant la sesida preparatoria, convocada ils 29 da november 2000 dal
departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient, è vegnida
numnada ina gruppa da lavur per discutar problems e dumondas en connex
cun la pressa rumantscha. La gruppa da lavur sa cumpona da
represchentants da las sequentas instituziuns e dals sequents editurs da
gasettas:
- Uffizi federal da cultura (UFC)
- Departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient,
chantun Grischun (DECA)
- Agentura da Novitads Rumantscha (ANR)
- Lia rumantscha (LR)
- Pro Svizra Rumantscha (PSR)
- La Quotidiana (LQ)
- Posta Ladina (PL)
- Pagina da Surmeir (PdS)
- Casa Paterna/La Pùnt (CP/LP)
L'incumbensa da la gruppa da lavur èsi da preschentar propostas
concretas e realisablas per ina meglra derasaziun da la pressa
rumantscha. Surtut duain vegnir scleridas las suandantas incumbensas e
funcziuns da la ANR, dals editurs da stampats rumantschs, da la LR e dal
stadi (chantun e confederaziun).
La gruppa da lavur (sut il presidi da l'incumbensà chantunal per
dumondas da cultura e medias) è sa radunada tut en tut 5 giadas ed ha
prendì ils sequents conclus:
1. Segirar ils secturs publicistics. Per ademplir quest giavisch
central mettan las gasettas rumantschas existentas en vista midadas
qualitativas e quantitativas. Fin uss han ins concretisà las suandantas
novaziuns:
- LQ vegn a sa preschentar da nov tenor il princip da paginas variablas: Or da LQ
existenta duai daventar ‚La Quotidiana sursilvana' ed ina ‚La Quotidiana ladina' cun
mintgamai 4-6 paginas fixas e 2-4
paginas variablas. Medemamain duai l'aspect da LQ vegnir actualisà e
rendì pli attractiv. A media vista duai quest emprim pass vegnir suandà
d'ina amplificaziun qualitativa da LQ cun agid da paginas tematicas sco
cultura, economia u servetschs per ils lecturs.
- Tar la PL è planisada l'introducziun permanenta d'ina terza pagina
rumantscha entaifer il spazi da temp d'in onn.
Per pudair realisar quests projects na tanschi betg che la dimensiun
actuala da la ANR restia garantida. Durant ils onns 2002/2003 sto la ANR
plitost vegnir augmentada pass per pass per totalmain 5 plazzas. Questa
proposta na serva betg a promover la pressa, mabain a mantegnair ed a
promover la lingua e cultura rumantscha. Da las prestaziuns da la ANR
duain profitar correspundentamain tut las gasettas sco er tut las medias
electronicas rumantschas. Suenter in augment dal persunal per 5 plazzas
stuess la ANR avair a disposiziun circa 1,5 milliuns francs. Il
preventiv da la ANR per l'onn 2001 (confederaziun e chantun) munta a var
900'000.-- francs. Tar la repartiziun da las plazzas novas èn
imaginablas tranter auter las sequentas variantas (da fixar da la ANR
correspundentamain als basegns):
Enddotaion zehn Stellen:
Engadin 3
Surselva 3
Sutselva 2
Surmeir 1
Verteilung der fünf neuen Stellen - Beispiele:
Engadin 1.5 - 2 - 2
Surselva 1.5 - 2* - 1,5
Sutselva 1 - * - 0,5 (*mit Surselva)
Surmeir 1 - 1 - 1
Cun quest augment da la ANR duai il medem mument vegnir revalitada l'impurtanza
da la ANR entaifer la pressa rumantscha. L'incumbensa e la
funcziun da la ANR duain vegnir adattadas pli ferm ad ina agentura da
novitads "classica". Ultra da a las gasettas e medias electronicas
rumantschas duai la ANR perquai er metter a disposiziun texts ed
infurmaziuns anoravers.
Tenor l'uffizi federal da cultura (UFC) n'èn betg da spetgar
ulteriurs meds finanzials sut il titel "mantegnair e promover la lingua
e cultura rumantscha" per l'onn 2002. Tuttina va l'UFC d'accord
ch'entaifer il preventiv ordinari dal chantun Grischun giajan dapli meds
finanzials federals - che vegnan duvrads oz per atgnas mesiras dal
chantun - a favur da la ANR. I vegn spetgà ch'i vegnian impundids er
ulteriurs meds chantunals per quest intent. Ina cunfinanziaziun da la
ANR tras las retschavidras da las infurmaziuns è d'examinar.
La confederaziun ha terminà las lavurs preliminaras per ina nova
lescha da linguas. La consultaziun davart questa lescha entschaiva la
stad 2001. Il sboz da lescha prevesa er il sustegn dals chantuns
plurilings tras la confederaziun. Explicaziuns davart eventualas
consequenzas finanzialas per la promoziun linguistica federala en il
chantun Grischun na pon ins oz betg anc far.
2. Publicitad da reputaziun coordinada per gasettas rumantschas. Sut
la direcziun da la Lia rumantscha duain avair lieu campagnas da
publicitad durant 3 onns (2001-2003), e quai mintgamai en
november/december (al mument da las pli bleras renovaziuns da
l'abunament). La LR pudess per exempel lantschar ina campagna da placats e las
redacziuns pudessan organisar parallelmain acziuns sistematicas
per derasar las gasettas en las regiuns correspundentas. Ina gruppa da
lavur (LR e gasettas rumantschas) vegn ad organisar la campagna ed a
garantir che tut las gasettas possian profitar egualmain da questa
offensiva da publicitad.
3. Mesiras per derasar ils stampats rumantschs. La confederaziun
paja oz 100 milliuns francs per reducir las taxas da spediziun
("pretschs spezials per spedir gasettas e revistas", lescha da posta
art. 15). Questa contribuziun vegn messa a disposiziun en emprima lingia
a las grondas chasas edituras Migros, Coop, Ringier, NZZ, Tamedia, BTM e
BAZ. 0,3% da quests 100 milliuns francs duain vegnir dumandads per la
pressa rumantscha. Cun agid da quests 300'000.-- francs pudessan vegnir
realisadas acziuns per derasar las gasettas rumantschas en scolas
professiunalas ed en scolas medias sco er tar autras gruppas elegidas.
Il chantun Grischun sustegna e promova la proposta menziunada da
dumandar 0.3 % da la contribuziun per reducir las taxas da spediziun.
Tuttina èsi chaussa da las chasas edituras da far ils emprims pass
correspundents tar il departament federal per ambient, traffic, energia
e communicaziun.
Gremi: Departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient
dal Grischun
Funtauna: rg Cultura e medias