(Text da medias per il di dal guaud dals 21 da mars)
Senza ina cultivaziun persistenta dal guaud da muntogna
smanatschassan ils privels da la natira il turissem en las muntognas.
Ils servetschs forestals dal chantun e da las vischnancas creeschan las
premissas necessarias per garantir la vita, ils abitadis e las axas da
traffic.
Las naziuns unidas han declerà l'onn 2002 sco "onn da las muntognas"
e sco "onn dal turissem ecologic". Domadus temas han in stretg connex
cun il diever da la cuntrada alpina. Il guaud da muntogna è in element
impurtant da questa cuntrada alpina. Dapi passa dudesch onns
infurmeschan ils purtaders svizzers dal di internaziunal dal guaud (ITW)
mintgamai ils 21 da mars davart las diversas prestaziuns dal guaud. Qua
gioga er l'utilisaziun persistenta da la resursa natirala guaud ina
rolla impurtanta. L'utilisaziun persistenta dal guaud da muntogna
signifitga segirezza per las persunas che vivan e lavuran là, dentant er
per quellas che dovran mintga di nossas vias, autostradas e viasfier.
Tut ils utilisaders da questa cuntrada alpina ston esser conscients che
quai na sa chapescha betg da sasez, mabain che questa utilitad e
bellezza po vegnir mantegnida be cun l'agid da mintgin.
In sguard enavos sin l'entschatta dal servetsch forestal dal
Grischun
La stad 1834 eran vegnidas devastadas grondas parts dal Grischun
tras auazuns. Il guaud n'era lezza giada betg pli abel d'ademplir sia
funcziun da protecziun e da chombra d'aua. Cun l'industrialisaziun
ch'aveva entschavì era s'augmentada drasticamain la dumonda per laina
dad arder. Las surfatschas tagliadas cumplettamain eran perquai
immensas. Ellas èn resultadas cun tagliar laina a moda brutala e
nuncontrollada. Il cussegl grond ha decidì sin fundament da quests
eveniments da numnar in "funcziunari ch'era scolà en selvicultura".
L'onn 1837 ha Johann Bohl surpiglià sia lavur sco emprim inspectur
forestal dal Grischun. Cun crear in servetsch forestal chantunal vulevan
ins dar dapli paisa a la protecziun dal guaud ed a la tgira dal guaud.
Durant ils 165 onns passads ha il guaud alpin dal Grischun pudì sa
recrear bain da sias blessuras. La rolla dal guaud sco scut natiral da
protecziun cunter privels da la natira sco lavinas, crudada da crappa u
bovas ha pudì vegnir meglierada persistentamain en favur dals abitadis,
las vias da colliaziun ed en favur da las axas da transit.
Il guaud sto sa cumprovar
Ils dus envierns dals onns 1950/51 e 1998/99 pon ins cumparegliar
areguard la quantitad da naiv e la situaziun da las lavinas. Da
l'enviern 1950/51 sa regordan anc blers sco terribel enviern da lavinas.
Lezza giada han pretendì ils eveniments tragics en ils territoris
abitads e sin las vias da traffic dal Grischun 54 unfrendas. Perencunter
è stada da cumplanscher l'enviern 1998/99 "mo pli" ina unfrenda sin via.
Questa segirezza meglierada fermamain en las vals ed en ils vitgs ha
segiramain procurà la tgira cun cleras intenziuns e regulara dal guaud
da protecziun. Grazia ad in servetsch forestal chantunal e communal cun
finas structuras e bain organisà pon ins garantir questa tgira dal guaud
persistenta. D'agiuntar è la construcziun da rempars constanta ed
adattada a las enconuschientschas las pli novas. Dapi la mesadad dal
davos tschientaner èn vegnidas realisadas, ultra da la tgira dal guaud
natiral da protecziun en ils territoris periclitads, emplantaziuns
supplementaras ed èn vegnids construids rempars cunter lavinas e cunter
crudada da crappa. Durant ils davos 50 onns ha il servetsch forestal dal
Grischun investì passa 700 milliuns francs per emplantaziuns e rempars.
Senza guaud nagin turissem
Il guaud sa sviluppa grazia a sia culissa che dat furma a la
cuntrada e daventa adina dapli in spazi da recreaziun per indigens e
turists. Ils indigens e turists apprezieschan tant il viv guaud maschadà
da la Val dal Rain grischuna, sco in targlischant guaud da larschs da
l'Engiadina u in frestg guaud da chastagners da las vals grischunas dal
sid. In guaud varià è ina contribuziun impurtanta per l'attractivitad e
diversitad turistica. In chantun da muntogna sco il Grischun, tar il
qual il turissem furma ina funtauna d'entradas da las pli impurtantas,
na pudess strusch surviver senza in guaud intact ecologicamain e cultivà
a moda persistenta. En vista a questa chapientscha sa laschan observar
pli e pli svilups miaivels u dal turissem ecologic; in turissem che tira
a niz las resursas natiralas existentas en armonia cun la natira.
"Persistent" signifitga in dar e prender ch'è en equiliber, uschia che
las persunas che fan diever dal guaud laschan enavos a lur descendents
in spazi da recreaziun uschè grond e d'uschè buna qualitad sco ch'els
possedan oz.
Occurrenzas durant l'onn da las muntognas
Per l'onn da las muntognas vegn l'uffizi forestal ad organisar
differentas occurrenzas durant l'onn. A chaschun da differentas
occurrenzas duai vegnir infurmà e discutà davart l'impurtanza dal guaud
alpin. Planisadas èn tranter auter:
- da l'Alp Grüm a Puschlav, avertura da la senda instructiva davart
privels da la natira ils 25 d'october, e
- en il rom da la dieta annuala da l'academia svizra da las scienzas
natiralas (SANW) vegn organisada ils 21 da settember ina excursiun tras
il guaud da crudada da crappa a Tavau.
Gremi: uffizi forestal dal Grischun
Funtauna: rg uffizi forestal dal Grischun