Il guaud e l'aua - ina simbiosa d'impurtanza vitala
En Svizra vegn celebrà il di internaziunal dal guaud mintgamai ils
21 da mars 2003. Quest onn stat el en in stretg connex cun l'onn da
l'ONU da l'aua dultscha.
Il guaud e l'aua tutgan ensemen, pertge che al guaud tutga ina rolla
impurtanta en la circulaziun da l'aua. Sco reservuar vast serva el a la
protecziun d'auazuns e da l'erosiun dal terren. Il medem mument
svapurescha ina immensa quantitad da vapur d'aua da las plantas, tge che
ha in effect agreabel per il clima - oravant tut la stad.
Il guaud accumulescha e nettegia l'aua
La terra gruglia dal guaud cun numerus spazis vids e bleras poras
absorbescha svelt la plievgia, la ceda dentant mo plaun. Las ragischs
da las plantas furman ina biocenosa ensemen cun il mistgel ed ils
bulieus. Ils mistgels pon accumular fitg grondas quantitads d'aua. Las
quantitads d'aua che deflueschan da regiuns da guaud èn repartidas pli
regularmain che quellas da territoris averts. Auazuns datti per quai
darar. Funtaunas che sa chattan en il guaud mainan aua er en periodas da
setgira cuntinuanta. Quest'aua ha quasi adina la qualitad d'aua da
baiver. Sche l'aua cula plan tras il terren dal guaud, alura remplazza
quai mesiras charas da nettegiar. Dals 100 meters cubic d'aua che
crodan mintg'onn sin la surfatscha d'ina planta absorbescha ella 40
meters cubic ed accumulescha da quels circa 30 meters cubic.
Cultivar il guaud regulescha la bilantscha d'aua
Il guaud attribuischa spezialmain a la preservaziun d'impurtanza
vitala dal provediment cun aua da baiver. La cultivaziun dals guauds
pretenda perquai in savair spezialmain multifar p.ex. davart la tscherna
da las spezias da plantas u davart mesiras per cultivar e regiuvnar noss
guauds. Ultra da quai sto la cultivaziun dals guauds, p.ex. en zonas da
protecziun da funtaunas, satisfar a las cundiziuns da basa
indispensablas da la protecziun da las auas. Mo uschia po vegnir garantì
che las numerusas funtaunas pon ceder en il decurs da l'onn aua da
baiver en ina quantitad regulara e cun pitschnas fluctuaziuns areguard
la temperatura.
Il guaud protegia da privels da la natira
Memia paucas precipitaziuns mainan ad in "stress" per plantas e
guaud, memia bleras precipitaziuns a bovas e sbuvadas. Sch'ina "plievgia
tschientenara" chaschuna puspè gronds donns - sco che quai è capità il
november passà en vastas parts dal chantun Grischun - e sche las medias
rapportan da quai cun bustabs gronds, alura realiseschan blers che
l'uman è anc adina, er en l'èra da la tecnologia auta, en ils mauns da
quests privels da la natira che sa manifesteschan andetgamain cun ina
violenza imprevisa.
Là, nua ch'igl ha guaud, vegni a dar main bovas u pir tar plievgias
extremas. Quai han mussà a moda impressiunanta retschertgas davart las
malauras da Sachseln en il chantun Sursilvania. Vitiers vegn ch'ina
tgira intenziunada dal guaud sustegna e meglierescha quest effect da
protecziun. En il chantun Grischun han var 30% dals guauds ina funcziun
speziala da protecziun. Quests guauds da protecziun stattan en in connex
direct cun la protecziun da persunas, edifizis e d'infrastructuras
tecnicas. Mesiras architectonicas ed organisatoricas pon sustegnair, mai
però remplazzar questa protecziun. Perquai resta il guaud la basa per la
colonisaziun da las Alps e Prealps.
Gremi: Uffizi forestal dal Grischun
Funtauna: rg Uffizi forestal dal Grischun