La regenza ha deliberà il program da la regenza ed il plan da finanzas per ils onns 2005-2008. En vista da las resursas magras e dals meds stgars vul ella investir en moda consequenta en projects ch'èn impurtants per il futur dal Grischun. En quatter secturs definids sco strategics èn previsas totalmain 24 prioritads da svilup.

In ambient difficultus caracterisescha il program da la regenza ed il plan da finanzas 2005-2008. Tras quai vegn restrenschì il spazi per la planisaziun strategica. D'ina vart sforza la situaziun finanziala dal chantun da sa concentrar sin l'essenzial. Da l'autra vart dovran ils programs per realisar la revisiun totala da la constituziun chantunala e las mesiras dal project "examinaziun da las structuras e da las prestaziuns per sanar las finanzas dal chantun" gia resursas considerablas.

Ch'i vegnan messas prioritads strictas tar las incumbensas impurtantas dal chantun en la proxima perioda dal program sa mussa alura er en moda quantitativa. Entant ch'igl eran vegnidas proponidas en il program da la regenza 2001-2004 var 50 mesiras concretas che duevan vegnir realisadas en ils diesch secturs politics, èn quai uss anc la mesadad. La regenza vul dentant metter ils accents necessaris areguard il cuntegn.

Ina strategia agila e prioritads da svilup che mettan accents
Tenor l'avis da la regenza ston mesiras vegnir realisadas en emprima lingia en ils secturs "economia", "stadi e politica", "ambient" e "societad e cultura":

"Economia": Garantir in bun clima economic e promover la collavuraziun tranter l'economia e las instituziuns da furmaziun
- Ils motors da l'economia grischuna èn anc adina il turissem ed il mastergn. Differentas mesiras prevesan perquai er d'intensivar la politica da domiciliaziun. Uschia vegn rinforzada la structura da las branschas en il Grischun e novas plazzas da lavur vegnan stgaffidas. Vitiers vegnan differentas meglieraziuns da las cundiziuns generalas per interpresas pitschnas e mesaunas, quai cun reducir la grevezza fiscala per persunas giuridicas intenziunadamain ed en moda adattada a las pussaivladads finanzialas, cun promover innovaziuns ed er cun far il transfer da savida e tecnologia tranter l'economia e las instituziuns da furmaziun e da perscrutaziun.
- Cunzunt vul la regenza pussibilitar innovaziuns en il turissem. En quest connex duain vegnir promovidas cooperaziuns tranter ils purschiders - en spezial er tranter las interpresas da telefericas - ed il potenzial dal turissem da stad duai vegnir tratg a niz meglier. Per quest intent sto vegnir accumpagnada l'avertura dals martgads agrars; mo in'agricultura solida garantescha che la cuntrada vegnia mantegnida en favur dal turissem.
- Cun rinforzar il lieu da furmaziun vegnan meglieradas las perspectivas per il futur da la giuventetgna. Il Grischun duai daventar in center da cumpetenza per la scolaziun, la furmaziun professiunala e la furmaziun supplementara sin tut ils stgalims - in center da cumpetenza che sa caracterisescha tranter auter tras ina cumpetenza linguistica fitg auta e tras in emprendissadi attractiv fin a la maturitad professiunala. Il medem mument duain ils plans d'instrucziun vegnir cumprimids ed il dumber total da lecziuns duai vegnir reducì.

"Stadi e politica": Il Grischun, in chantun cun contacts externs intensivs e cun structuras administrativas simplas, in chantun cun finanzas saunas
- Svilups e problems globals sa laschan tractar e schliar ozendi sin plaun regiunal mo pli en il rom da partenadis. Per il Grischun è perquai l'integraziun activa e coordinada en la rait internaziunala ed interchantunala d'impurtanza centrala.
- La savida davart il stadi na po ozendi betg simplamain vegnir dumandada e communitgada en mintga cas. Sur plattafurmas electronicas duai ella daventar disponibla en moda cumplessiva e simpla vers l'intern ed il medem mument servir sco basa per ina meglra communicaziun vers anor.
- Ina incumbensa da prestaziun optimada da la polizia ed ina collavuraziun interchantunala pli intensiva duain rinforzar il sentiment da segirezza da las burgaisas e dals burgais. Latiers ston vegnir renovadas las structuras d'organisaziun existentas per pudair utilisar en moda optimala las resursas stgarsas.
- Svilups da la societad, da la politica e dal dretg pretendan ina reorganisaziun cumplessiva da las dretgiras, la quala ha cumenzà suenter la refurma da las dretgiras da l'emprima instanza sco uschenumnada refurma da la giustia 2. Igl è la finamira da rinforzar anc pli fitg la protecziun giuridica.
- La nova orientaziun dal sectur da la sanadad cun contribuziuns che sa drizzan tenor la prestaziun e cun la nova concepziun dal provediment cun ospitals signifitgescha ina contribuziun a la sanaziun da las finanzas gist uschia sco in'administraziun agila. Agil perquai ch'il program da spargn vegn realisà en moda consequenta e perquai che las prestaziuns da servetsch da l'administraziun vegnan examinadas areguard lur effizienza e lur pretensiuns da qualitad.
- La refurma da la gulivaziun da finanzas e da las incumbensas tranter la confederaziun ed ils chantuns augmenta la pressiun sin la midada da las structuras entaifer il chantun cun la finamira da promover ed accelerar process da refurma. Cun intensivar fusiuns da vischnancas pon vegnir cuntanschidas en moda raschunaivla ina nova repartiziun da las incumbensas e novas structuras territorialas.

"Ambient": Mantegnair l'auta qualitad da viver dal Grischun tras ina politica da l'ambient activa e trair a niz energias regenerablas sco avantatg per il plaz economic
- Grondas parts dal Grischun tutgan tar ils spazis vitals ch'èn pertutgads da la midada dal clima. Strategias cumprovadas en il sectur da la registraziun da privels per reducir las ristgas da catastrofas da la natira vegnan er sviluppadas vinavant ils proxims quatter onns. En quest connex è la tgira activa dal guaud l'instrument il pli impurtant per ina protecziun cunter catastrofas da la natira a lunga vista.
- Sco adressa turistica d'emprima qualitad sto il Grischun metter a disposiziun ina rait da vias segira ed adequata als basegns. Il medem mument duai l'attractivitad dal traffic public vegnir augmentada: cun porscher il spustament sin il traffic public, cun amplifitgar las infrastructuras e cun colliar cun la rait da viafier naziunala ed internaziunala.
- La forza idraulica signifitgescha in avantatg essenzial per il plaz economic grischun. Cun trair a niz la forza idraulica e cun promover l'effizienza energetica tras energias indigenas e regenerablas vegn rinforzada la cumpetitivitad.

"Societad e cultura": Survegnir las ristgas socialas sut ina meglra controlla e mantegnair l'identitad culturala
- Il svilup da la societad pretenda ina ferma solidaritad tranter las gruppas da la populaziun, tranter las classas socialas sco er tranter giuven e vegl. En quest connex duain vegnir meglieradas la purschida da cussegliaziun e la coordinaziun da la collavuraziun dals posts da cussegliaziun e da servetsch, e quai en spezial per famiglias, famiglias pitschnas e persunas ch'educheschan sulettas sco er per uschenumnads working poor. Medemamain duai vegnir stgaffida ina plattafurma per intermediar plazzas da lavur e purschidas d'occupaziun per persunas cun ina capacitad da lavur e da prestaziun ch'è restrenschida.
- Plinavant viva il Grischun da sia multifariadad culturala. Questa duai vegnir rendida pli conscienta e vegnir fatga valair meglier en il rom da la purschida turistica. Per quai dovri in concept da commerzialisaziun e la promoziun sistematica da projects che uneschan la cultura cun aspects turistics.
- Il rumantsch grischun vegn introducì en scola e vegn consolidà sco lingua da scrittira, la cumpetenza da linguas estras da las scolaras e dals scolars vegn promovida cun cumpigliar l'englais.

Las prioritads da svilup èn colliadas areguard il cuntegn
Ils quatter secturs strategics "economia", "stadi e politica", "ambient" sco er "societad e cultura" èn colliads fitg ferm areguard il cuntegn. Las mesiras elegidas mussan consequenzas en differents secturs politics. La regenza ha alura er dà grond pais d'elavurar ses program a moda e maniera surdepartamentala. Quai sa mussa en las cleras prioritads ch'èn vegnidas messas ed en ils effects multipels da differents projects.

La regenza è cleramain da l'avis che spargnar n'è betg in program cun atgna finamira. Spargnar è ina necessitad. Igl è evident che programs e projects pon vegnir realisads mo uschenavant sco ch'ils meds finanzials èn avant maun. Cun metter las prioritads necessarias e cun sa concentrar sin paucs, ma impurtants projects vegnan augmentadas las schanzas da lur realisaziun.

Svilup finanzial intschert
Il plan da finanzas per ils onns 2005-2008 mussa deficits tranter 28 e 68 milliuns francs. Uschia vegn per part cleramain manchentada la finamira - in deficit budgetà dastga numnadamain importar maximalmain 20 fin 30 milliuns francs. Problematics èn cunzunt ils onns 2006 e 2007. L'augment massiv dal deficit l'onn 2006 sto vegnir attribuì a la gulivaziun da la progressiun fraida tar las taglias chantunalas, ad in retgav pli pitschen or da la part da la taglia federala directa, ad obligaziuns d'amortisaziun pli autas sco er a custs supplementars pervi da las incumbensas. Las investiziuns nettas èn cleramain sur las valurs dals onns precedents. Il quint d'investiziun vegn engrevgià fitg ferm tras intgins projects gronds (project dal campus per la scola chantunala grischuna, construcziun nova dal center da furmaziun per la sanadad ed ils fatgs socials [CSS], construcziun nova da l'uffizi per il traffic sin via, rait radiofonica da segirezza "polycom").

Ils resultats da la planisaziun da finanzas èn marcads da differentas intschertezzas sco il svilup economic, decisiuns sin il plaun federal concernent il pachet fiscal, il program da distgargia, la refurma da la taglia sin interpresas sco er la refurma da la gulivaziun da finanzas e da las incumbensas tranter la confederaziun ed ils chantuns.
In'ulteriura sfida è la realisaziun integrala da las mesiras confurm a l'examinaziun da las structuras e da las prestaziuns per sanar las finanzas dal chantun. Tut tenor il svilup vegnan ad esser necessarias ulteriuras mesiras da distgargia. Questas pon tanscher da la regulaziun da las expensas cun far correcturas en il rom dal preventiv annual sur mesiras supplementaras per la sanaziun fin ad entradas supplementaras che ston vegnir cuntanschidas cun auzar la taglia. Davart las mesiras adequatas vegn decidì cur ch'igl è uschè lunsch.

Agiuntas
- Chargiar qua las agiuntas sin l'agen computer (extract dal messadi da la regenza)

Gremi: regenza
Funtauna: rg chanzlia chantunala dal Grischun