La cumissiun per furmaziun e cultura dal cussegl grond ha tractà la
missiva da la regenza concernent il relasch d'ina lescha da linguas. La
cumissiun propona unanimamain al cussegl grond d'entrar en il project.
La cumissiun vegn presidiada dal deputà Bruno W. Claus. A la sesida da
la cumissiun è sa participà er il president da la regenza Claudio Lardi.
Er represchentantas e represchentants da la lia rumantscha e da la pro
Grigioni italiano èn stads envidads a hearings.
Sco che la regenza scriva en sia missiva, ha la lescha da linguas
l'emprim la finamira da realisar las directivas dal dretg internaziunal
(charta europeica da las linguas regiunalas u minoritaras, convenziun da
basa per proteger las minoritads naziunalas), da la constituziun
federala (art. 18 e 70) e da la nova constituziun chantunala (art. 3).
En quest connex sa tracti spezialmain da concretisar las suandantas
finamiras ed ils suandants princips da la politica chantunala futura da
linguas:
- rinforzar la trilinguitad sco element essenzial dal Grischun;
- consolidar e promover la conscienza per la plurilinguitad
chantunala;
- mantegnair e promover l'effectiv e la derasaziun da las linguas
naziunalas dal Grischun;
- circumscriver il champ d'applicaziun da las linguas uffizialas dal
chantun en ils secturs da la legislaziun, da l'applicaziun dal dretg e
da la giurisdicziun;
- promover en moda instituziunala e finanziala las linguas
minoritaras rumantsch e talian;
- fixar ils princips dal diever da las linguas uffizialas e da las
linguas da scola en las vischnancas ed en ils circuls.
Tar differents artitgels da la missiva ha la cumissiun fatg
propostas da midada. In punct è stà da rinforzar la lavur renconuschida
che vegn fatga da las organisaziuns linguisticas sco er da far a medem
temp cunvegnas da prestaziun che s'orienteschan a las finamiras e che
pon vegnir controlladas. Uschia vul la cumissiun francar en la lescha
che la conscienza per la plurilinguitad chantunala na vegnia betg mo
consolidada individualmain ed instituziunalmain, mabain er socialmain.
Tras la lescha da linguas duain plinavant vegnir stgaffidas premissas en
il chantun per in institut per la plurilinguitad. Qua tegna la cumissiun
quint d'in giavisch che sa referescha a la fundaziun d'in tal institut
sin plaun federal. Tenor la cumissiun sto vegnir fatg tut, per ch'in
eventual institut da la confederaziun possia vegnir stabilì en il
chantun Grischun. In'autra proposta da la cumissiun prevesa ch'il
chantun duaja pudair pajar contribuziuns a vischnancas, ad autras
corporaziuns da dretg public ed a persunas privatas a favur da
l'introducziun da scolas bilinguas u da classas bilinguas en vischnancas
tudestgas. La cumissiun è er d'accord cun quai che las contribuziuns
chantunalas duain mo vegnir concedidas a las instituziuns che han il
dretg da contribuziuns sut la cundiziun che quellas instituziuns
observian cunvegnas da prestaziun. Qua propona la cumissiun dentant che
las cunvegnas da prestaziun vegnian fatgas per ina perioda da mintgamai
quatter onns.
Tar dus artitgels èn er vegnidas inoltradas propostas da maioritad
resp. da minoritad. Uschia propona ina maioritad da la cumissiun ch'il
chantun duaja pajar - en il rom da la lescha da linguas - a la lia
rumantscha, a la pro Grigioni italiano ed a l'agentura da novitads
rumantscha er contribuziuns per mantegnair e per promover la cultura
rumantscha resp. taliana. Areguard la determinaziun da las linguas
uffizialas vuless ina minoritad da la cumissiun che vischnancas cun ina
part da commembras e da commembers d'ina cuminanza linguistica
tradiziunala d'almain 40 pertschient duajan valair sco vischnancas
monolinguas. La regenza ed ina minoritad da la cumissiun sustegnan la
part da 50 pertschient che vegn proponida en la missiva.
Il cussegl grond vegn a tractar quest project durant la sessiun
d'october 2006.
Gremi: cumissiun per furmaziun e cultura
Funtauna: rg cumissiun per furmaziun e cultura