L'utilisaziun da la forza idraulica electrisescha la populaziun
grischuna dapi passa 100 onns. Al Grischun ha ella purtà svilup,
bainstar e facilitaziuns en la vita da mintgadi Il nov cudesch "Sut
tensiun" preschenta eveniments impurtants da l'utilisaziun da la forza
idraulica e da l'electrificaziun. Dals 12 da matg fin ils 17 da
settember 2006 mussa il museum retic a Cuira in'exposiziun davart il
medem tema.
Il cudesch "Sut tensiun - ovras electricas ed electrificaziun en il
Grischun 1879-2000" è l'emprima preschentaziun cumplessiva da l'istorgia
da las ovras electricas en il Grischun. Questa preschentaziun istorica
da la construcziun d'ovras electricas e da l'electrificaziun, redigida
da Hansjürg Gredig e da Walter Willi, cumpara sco contribuziun per il
giubileum da 100 onns da la lescha davart il dretg da las auas dal
Grischun. Il svilup dal dretg da las auas e dal martgà actual da forza
electrica vegn cumplettà da studis da Fadri Ramming e da Peter Rieder.
L'ediziun vegn fatga da l'uffizi chantunal d'energia e da la societad
per la perscrutaziun da la cultura grischuna.
L'istoricher Hansjürg Gredig illustrescha ils auts ed ils bass, las
difficultads e las cuntraversas davent da l'emprima ovra idraulica per
producir electricitad fin a las ovras electricas grondas d'ozendi. El
mussa ils avantatgs regiunals sco er ils avantatgs per l'economia
publica e per l'economia d'energia da noss chantun e da las regiuns.
Plinavant descriva el co che las ovras electricas e co che
l'electrificaziun han influenzà ed influenzeschan er vinavant l'economia
e la societad grischuna, ma er la cuntrada, las relaziuns da traffic e
las relaziuns linguisticas en tut las valladas.
Co che la tecnica da las ovras electricas è sa sviluppada ils ultims
100 onns, illustrescha l'inschigner Walter Willi. Sia preschentaziun
cumplettescha l'istorgia da las ovras electricas. Ils numerus exempels
da cumparegliaziun e las illustraziuns respectivas dattan ina buna
invista da la tecnica cumplexa da la forza idraulica, e quai a persunas
interessadas a la tecnica, ma er a persunas laicas en il sectur da la
tecnica.
Cuntraversas politicas ed economicas
Ina broschura che cumplettescha il cudesch sa fatschenta en quatter
contribuziuns cun aspects politics, giuridics ed economics da
l'utilisaziun da la forza idraulica en il Grischun. En connex cun
l'istorgia dal svilup politic da la lescha davart il dretg da las auas
dal Grischun documentescha Fadri Ramming, advocat e notar, che la
politica da la forza idraulica dal Grischun n'ha - cun ses 100 onns -
tuttavia betg gì ina via lineara. Per ina tensiun permanenta - che dura
fin als dis dad oz - procura la cuntradicziun tranter l'utilisaziun "da
l'economia privata" e l'utilisaziun "da l'economia collectiva". La
finamira oriunda, numnadamain d'utilisar las forzas idraulicas da noss
chantun tenor ils princips da l'economia collectiva, ha fatg naufragi.
La politica collegiala da la forza idraulica - ch'è stada pussaivla dapi
ils onns 1950 - è oz capavla da nizzegiar ils avantatgs da questa
"politica nunvulida" en moda versada.
Sut la responsabladad da Peter Rieder, professer emerità per
economia agrara a la SPF a Turitg, analisescha in team d'auturas e
d'auturs l'economia d'energia dal Grischun dal puntg da vista da
l'interpresa e da l'economia regiunala: Las auturas ed ils auturs sa
dumondan tge impurtanza economica che l'economia d'energia ha en
singulas vischnancas dal chantun Grischun. Ellas ed els elavuran
dumondas da la cumpetitivitad naziunala ed internaziunala da l'economia
d'energia dal Grischun. Tenor lur calculaziuns vegn la gronda part da
las interpresas a realisar a lunga vista tant cash flow che las
investiziuns nettas necessarias pon vegnir fatgas. L'optica d'in
represchentant d'ina gronda interpresa da l'economia d'energia en il
chantun mussa che societads d'electricitad ch'èn activas en tut la
chadaina da la valur agiuntada - e quai da la producziun sur il commerzi
fin a la furniziun da las consumentas e dals consuments - genereschan
ina valur agiuntada bler pli auta en il Grischun che interpresas ch'èn
activas mo en la producziun.
DVD cun sequenzas da films davart la construcziun d'ovras electricas
Tar la publicaziun datti ultra da quai ina DVD. Sin quella
preschenta Emmi Caviezel, ch'era pli baud magistra, en "La fin da las
notgs stgiras" las 106 ovras electricas las pli pitschnas, ma er
pitschnas e grondas dals onns 1879 fin 1940. Plinavant cuntegna la DVD
sequenzas da films davart la construcziun d'ovras electricas e davart
l'electrificaziun.
Exposiziun en il museum retic
L'exposiziun davart l'istorgia da las ovras electricas en il museum
retic a Cuira cumplettescha il cudesch menziunà. Sequenzas da films ed
objects d'exposiziun illustreschan la tematica. L'exposiziun dura dals
12 da matg fin ils 17 da settember 2006. Uras d'avertura: mardi fin
dumengia, las 10 fin las 17 (glindesdi serrà, Ascensiun [25-5] e
glindesdi da Tschuncaisma [5-6] avert, Tschuncaisma [4-6] serrà).
Persunas che dattan infurmaziuns:
- cusseglier guvernativ Stefan Engler, schef dal departament da
construcziun, traffic e selvicultura dal Grischun, tel. 081 257 36 01
- Werner Böhi, manader da l'uffizi d'energia dal Grischun, tel. 081
257 36 21
- dr. Jürg Simonett, directur dal museum retic, tel 081 257 28 81
- dr. Georg Jäger, mainagestiun da la societad per la perscrutaziun
da la cultura grischuna, tel. 081 252 70 39
Gremi: uffizi d'energia
Funtauna: rg uffizi d'energia