La substanza dal pail verd dal Grischun vegn puspè consumada pli
fitg ils proxims onns: En connex cun il fatg ch'i vegn utilisà dapli
laina - tranter auter per la resgia gronda da la Stallinger a Domat -
han lieu en l'avegnir intervenziuns evidentas en ils guauds grischuns.
Questas intervenziuns pon far l'impressiun da runcadas e da
surexplotaziuns sturnas. Ellas èn dentant controlladas e raschunaivlas e
fan bain al guaud a lunga vista.
Plunas da laina radunda tagliada che spetga da vegnir transportada
davent èn dapi generaziuns in maletg enconuschent per las Grischunas e
per ils Grischuns. Ma plunas da laina radunda sco quellas ch'èn
actualmain mantunadas sin l'areal da la resgia gronda da la Stallinger a
Domat, n'han ins anc mai vesì en il Grischun. En il decurs da quest onn
na vegnan las consequenzas dal fatg che la dumonda da laina è creschida
e ch'ils pretschs da laina èn s'augmentads betg mo a sa mussar a Domat,
mabain en l'entir chantun. Dapli tagls da laina vegnan a chaschunar
novas foras en il guaud e vegnan a midar il maletg da la cuntrada.
Runcar ed incassar?
Guardar, co ch'ils guauds vegnan ussa tuttenina tractads
crudaivlamain - quai po chaschunar malsegirezzas u schizunt vilentar
blera glieud. Vegnan noss guauds degradads ussa a culturas che
produceschan laina? Vegnan explotadas grondas surfatschas dal guaud, e
quai en moda intensiva e nundifferenziada, sco per exempel tar la metoda
dal tagl radical en Canada? Vegnan ils tagls cumplets a donnegiar il
guaud da protecziun e da recreaziun? Destrueschan els la bellezza da
nossa cuntrada? E: Pon ins anc sa fidar da las selviculturas e dals
selviculturs? Da quellas spezialistas e da quels spezialists che
tgiravan e che cultivavan il guaud? Da quellas e da quels ch'èn
s'engaschads dapi decennis per il mantegniment, per la protecziun e per
la natiralezza dal guaud? Daventan ellas ed els ussa interprendidras ed
interprendiders ch'èn or sin ils raps e che s'enritgeschan senza
restricziuns en il guaud cun ils meds tecnics ils pli moderns?
Naginas utilisaziuns nuncontrolladas e nagins tagls da laina sin
grondas surfatschas
Questas temas e quests quitads da la populaziun èn bain chapaivels,
ma nunmotivads. Utilisaziuns nuncontrolladas e tagls da laina sin
grondas surfatschas èn scumandads en il Grischun. Pertge tenor la lescha
chantunala davart il guaud èn tagls cumplets ed utilisaziuns da la laina
che sumeglian a tagls cumplets scumandads. Per las proprietarias e per
ils proprietaris da guaud vala il princip da la persistenza. Quai vul
dir ch'i na dastga - a lunga vista - betg vegnir utilisà dapli laina che
quai ch'i crescha suenter en il guaud. Il servetsch forestal local e
chantunal procura che las proprietarias e ch'ils proprietaris da guaud
sco er che las impressarias e ch'ils impressaris n'ageschian betg a
curta vista per interess economics. I vegnan approvads mo tagls da laina
che pon vegnir giustifitgads dal puntg da vista da la selvicultura. La
"vendita giu dal tschep", quai vul dir la vendita da plantas che n'èn
betg anc tagliadas, vegn survegliada en il rom da las disposiziuns
legalas. Sur plirs onns na dastgan las proprietarias ed ils proprietaris
da guaud betg utilisar dapli ch'il "tagl annual" determinà. Quai è ina
quantitad da laina che vegn fixada sin basa dal stadi dal guaud e che
pussibilitescha ina racolta persistenta, quai vul dir senza perditas da
substanza. La controlla da quest tagl annual tras l'uffizi forestal duai
garantir che las funcziuns dal guaud vegnan mantegnidas, cunzunt las
funcziuns sco guaud da recreaziun e da protecziun. In terz dal guaud en
il Grischun è numnadamain guaud da protecziun spezial che protegia
directamain cunter lavinas, cunter crudada da crappa e cunter bovas.
Proprietarias e proprietaris da guaud cun responsabladad
Bundant in quart dal territori dal chantun Grischun è cuvrì cun
guaud. Quai correspunda ad ina surfatscha da var 190'000 hectaras. Passa
90 pertschient dals guauds appartegnan a las vischnancas. Ellas han
oravant tut in interess che la cultivaziun dal guaud saja persistenta a
lunga vista e ch'il guaud saja vital. Tge consequenzas devastantas che
quai po avair a vista mesauna ed a lunga vista, sche vischnancas pensan
cun finamiras da rendita a curta vista en quai che reguarda il guaud,
han auas grondas, bovas e lavinas mussà mo memia bain il 19avel
tschientaner. Perquai na vegni mai a dar en il Grischun situaziuns sco
en Canada, nua che entirs kilometers quadrat vegnan tagliads
cumplettamain.
Midada da generaziun en il guaud
En il Grischun èsi en blers lieus gia daditg necessari ch'il pail
verd - il vestgì forestal verd - vegnia debostgà. En grondas parts dal
guaud vegn utilisà dapi onns damain laina che quai ch'i crescha suenter.
Ch'ins n'ha prendi per mauns uschè ditg nagut cunter il fatg che quest
pail verd è creschì memia spess, ha ina simpla raschun: Ins n'ha betg
pudì sa prestar la tgira dal pail, quai vul dir ils pretschs da laina
eran memia bass. Suenter blers onns cun in'utilisaziun reducida duai pia
puspè vegnir utilisà tant sco quai ch'i crescha suenter.
"Po in guaud esser memia spess?" sa dumondan ins cun bun dretg. "Cun
bleras plantas èsi gea bun, n'èsi betg anc meglier cun fitg bleras
plantas?" Na, manegia l'uffizi federal d'ambient en ses rapport da basa
cun il titel "Utilisaziun da laina e protecziun da la natira": "In guaud
cun in grond volumen da laina sa regiuvinescha savens memia pauc, quai
che ha per exempel consequenzas negativas per la stabilitad d'in guaud
da protecziun. Blers guauds cun in grond volumen da laina èn er uschè
stgirs ch'els na porschan strusch pli spazi da viver ad animals ed a
plantas che han gugent la glisch e la chalur." Cun tagliar laina datti
plazza per plantas che basegnan glisch; plinavant vegn promovì il svilup
d'in guaud maschadà che correspunda al lieu. Nua ch'i vegn utilisà
laina, datti spazi e glisch per la "generaziun da guaud da damaun". Il
guaud sto vegnir utilisà uschia che las largias s'empleneschan tras la
"regiuvinaziun natirala" (tras plantas che na vegnan betg plantadas,
mabain che sa sviluppan or dals sems da las plantas circumdantas). Er
sche las plajas che vegnan chaschunadas a curta vista al guaud tras ina
intervenziun pon avair in effect starmentus: experientschas da blers
onns mussan ch'il guaud giuven po serrar gia suenter paucs onns las
largias en furma d'ina nova generaziun da plantas saunas.
Betg mintga intervenziun n'è ina utilisaziun da laina
En l'avegnir vegn puspè utilisà bler dapli lain che pli baud. Ma
tuttina: Betg mintga "fora" che s'avra en l'avegnir en la pail dal guaud
grischun n'è ina consequenza da la meglra situaziun sin il martgà da
laina e dals pretschs da laina pli auts. Pertge er en l'avegnir vegni
adina puspè a dar intervenziuns, perquai ch'il guaud sto vegnir tgirà e
cultivà. Il guaud vegl vegn regiuvinà per far plazza a plantas giuvnas.
Plantas ch'èn infestadas dal bau-scorsa ston vegnir allontanadas dal
guaud da protecziun, per che quel possia ademplir er vinavant sia
funcziun da protecziun per la populaziun. Ed er la natira sezza fa -
tras intervenziuns - adina puspè novas "foras" en la pail dal guaud, per
exempel tras in stemprà u tras ina bova.
Gremi: uffizi forestal
Funtauna: rg uffizi forestal