Sch'il clima sa stgauda, poi daventar da temp en temp memia sitg per il tieu da guaud e per il pign en las vals dal chantun Grischun ch'èn situadas giu bass. En regiuns mesaunas e pli autas percunter vegnan ils guauds a crescher tendenzialmain meglier ed a sa regiuvinar bain. A questa conclusiun vegnan il departament da construcziun traffic e selvicultura dal Grischun e l'institut federal per la perscrutaziun da guaud, naiv e cuntrada (WSL) en connex cun il project "Il guaud grischun e la midada dal clima".

L'augment da las temperaturas durant ils ultims 50 onns è in fatg extraordinari tant sin l'entir mund sco er en il chantun Grischun. En las regiuns bassas dal chantun Grischun è il dumber dals dis cun ina temperatura maximala da passa 25 grads per onn s'augmentà per 50 fin 70 pertschient dapi ils onns 1960, il dumber dals dis da schelira percunter è sa reducì per 15 fin 45 pertschient. La media da la temperatura annuala en questas regiuns è s'augmentada l'ultim tschientaner per 2 fin 2,5 grads. 

Perscrutà las consequenzas per il guaud
Cun il program da la regenza 2009 – 2012 è la regenza dal chantun Grischun s'obligada d'elavurar la basa che deriva da la stgaudada dal clima per il territori dal chantun Grischun. Ses champs d'acziun ha ella mess sut la maxima "far activamain frunt a la midada dal clima", la quala vegn er sustegnida dal parlament grischun. Per il sectur dal guaud signifitga quai tenor il president da la regenza e schef dal departament da selvicultura Mario Cavigelli, "ch'i haja stuì vegnir sclerì l'emprim pli detagliadamain, quant enavant ch'il clima stgaudà haja gia oz effects concrets sin il guaud e co che quai possia sa sviluppar vinavant durant ils proxims decennis". Per quest intent è vegnì lantschà l'onn 2009 il project "Il guaud grischun e la midada dal clima". La realisaziun è stada ina cooperaziun tranter il departament da construcziun traffic e selvicultura dal Grischun (DCTS) e l'institut federal per la perscrutaziun da guaud, naiv e cuntrada (WSL). La basa per quest project è stada l'observaziun ch'in grond dumber da tieus da guaud en la Val dal Rain grischuna è pirì durant ils onns 2003 fin 2006 ch'èn stads chauds e sitgs, sco er la dumonda, co che questa spezia da bostgs vegn a sa sviluppar vinavant en l'avegnir sut cundiziuns sumegliantas.

L'emprim ha l'institut federal per la perscrutaziun da guaud, naiv e cuntrada examinà en la Val dal Rain grischuna ed en la Tumleastga sin pliras autezzas, tge consequenzas che la setgira ha per la dinamica da crescher dals bostgs da guaud. "Ils process da piriziun en la Val dal Rain han parì sumegliants a quels che nus avevan gia constatà avant en la Val dal Rodan anc pli sitga en il chantun Vallais. Là avain nus cumprovà in connex cun la midada dal clima", di Andreas Rigling che maina las lavurs da perscrutaziun en la Val dal Rain grischuna ensemen cun Thomas Wohlgemuth. 

Il guaud reagescha differentamain en regiuns autas e bassas
Ils resultats da la perscrutaziun han mussà ch'ils tieus da guaud en las regiuns bassas han fatg rintgs annuals marcantamain satigls sco er chatschs verticals e laterals curts. En lieus sitgs èn blers bostgs pirids. "Nus quintain che periodas da setgira sco quella d'avant circa 10 onns daventan pli frequentas en l'avegnir. Lura vegnan cunzunt ils tieus da guaud ed ils pigns a patir u schizunt a pirir sin terren provedì mal cun aua", di Thomas Wohlgemuth.
Las consequenzas a lunga vista d'in ulteriur augment da la temperatura per fin a 4 grads che po – tenor enconuschientschas scientificas – daventar realitad fin a la fin da quest tschientaner, vegnan ad esser differentas en las regiuns bassas ed autas. "En las regiuns bassas, per exempel en la Val dal Rain grischuna, vegn il tieu da guaud pli probabel a surviver mo pli en guauds lucs u maschadads. Er per il pign, per l'aviez e per il fau na datti en quest cas betg pli cundiziuns da crescher optimalas en lieus chauds. Empè pon sa derasar las spezias da ruvers indigens", di Thomas Wohlgemuth. Sur 1000 fin 1200 meters percunter n'ha la setgira betg pli consequenzas negativas. Ils perscrutaders quintan ch'il pign ed il laresch creschan là meglier che oz, sche las temperaturas èn pli autas e las precipitaziuns bastan anc adina.

La regiuvinaziun dal guaud sco portasperanza
Ils experiments dal WSL cun scherms mussan che sems da bostgs en regiuns bassas chattan er en cas da temperaturas pli chaudas la gronda part dals onns avunda umiditad per chatschar. Correspundentamain na vegn la regiuvinaziun dal guaud en l'avegnir strusch ad esser limitada. Quai dastgass bastar per mantegnair il guaud. Per Reto Hefti il manader da l'uffizi da guaud e privels da la natira dal Grischun è questa constataziun, fatga en ils experiments dal WSL, cuntentaivla. "Uschè ditg che nus avain primavairas umidas avunda, na fatsch jau betg quint ch'il tieu da guaud svaneschia dals guauds da la Val dal Rain grischuna". Ina situaziun critica pudessi mo dar en periodas da setgira sco ils onns 2003 fin 2006, sche las precipitaziuns mancan durant la primavaira, e quai sur plirs onns or. "En quest cas na chatschan strusch bostgs giuvens sin terrens che sian or svelt. La situaziun pudess s'engrevgiar en in clima pli chaud", explitgescha Thomas Wohlgemuth.

Dals experiments cun sems da tieus e da pigns da regiuns differentamain sitgas en ils chantuns Grischun e Vallais sco er en territoris alpins esters na resulti betg che spezias estras da quests bostgs pudessan s'adattar meglier al clima midà. "Nus avain anc temp in mument da tschertgar spezias da bostgs che cumportan dapli chalur, setgira sco er schelira", è il selvicultur chantunal Reto Hefti da l'avis. 

Mantegnair la ritgezza da las spezias dals guauds en il Grischun
"Il studi che stat ussa a disposiziun meglierescha considerablamain la basa da decisiun per il chantun Grischun", di il president da la regenza e schef dal departament da selvicultura Mario Cavigelli. Per el èsi cler: Dapli spezias da bostgs ed origins da bostgs ch'i dat en ina regiun e pli gronda che la schanza è ch'il guaud sco tal surviva bain las proximas differenzas da clima e ch'el ans serva vinavant sco spazi da recreaziun, sco lieu da protecziun cunter privels da la natira e sco funtauna per laina da diever. "Qua èn dumandads cunzunt ils selviculturs da revier e las proprietarias ed ils proprietaris da guaud che duain s'engaschar er vinavant per ina gronda ritgezza da spezias en il guaud giuven", ha el cumplettà. 

Link a la versiun originala da la publicaziun
Wohlgemuth, T., Rigling, A. (red.) 2014: Consequenzas a curta ed a lunga vista dal clima per ils guauds en la Val dal Rain grischuna. Rapport final dal project "Il guaud grischun e la midada dal clima". Rapports dal WSL carnet 17, 85 paginas.

Documents per las medias ed ina selecziun da fotografias da l'occurrenza per las medias dals 27 d'october 2014 a las 14.00 pon vegnir chargiads giu sut www.wsl.ch/medien/news/buendnerwald. 
 
Remartga:
Davart quest tema stat a disposiziun in film sut www.gr.ch. 


Infurmaziuns:
- president da la regenza Mario Cavigelli, schef dal departament da construcziun, traffic e selvicultura dal Grischun, tel. 081 257 36 01, e-mail Mario.Cavigelli@bvfd.gr.ch  
- Andreas Rigling, institut da perscrutaziun WSL, tel. 044 739 25 93, e-mail: andreas.rigling@wsl.ch  
- Thomas Wohlgemuth, institut da perscrutaziun WSL, tel. 044 739 23 17, e-mail: thomas.wohlgemuth@wsl.ch  
- Reto Hefti, manader da l'uffizi da guaud e privels da la natira dal Grischun, tel. 081 257 38 51, e-mail reto.hefti@awn.gr.ch  
 

Gremi: departament da construcziun, traffic e selvicultura / institut federal per la perscrutaziun da guaud, naiv e cuntrada (WSL)
Funtauna: departament da construcziun, traffic e selvicultura / institut federal per la perscrutaziun da guaud, naiv e cuntrada (WSL)