LA REGENZA A LAS ABITANTAS ED ALS ABITANTS DAL CHANTUN GRISCHUN

Stimadas conburgaisas e stimads conburgais,

il di da la rogaziun federala è d’ina vart – sco ch’il num di – in firà statal, e da l’autra vart ha el lieu ina dumengia, il di da festa da las cuminanzas cristianas. Engraziar, far penetienza u – sco che nus schessan oz plitgunsch – sa convertir ed urar èn bain noziuns cristianas, e tuttina ha il stadi integrà ellas en quest firà. Uschia resulta ina relaziun captivanta tranter las basas da nossa cuminanza statala e las basas da las cuminanzas religiusas, ed i n’è segir betg fauss da far ponderaziuns surlonder en il mandat da la rogaziun federala. Quai tant pli, perquai ch’igl è vegnì renvià ils ultims onns en adina dapli votaziuns dal pievel a dumondas eticas, e perquai che quai vegn segir er a capitar savens en l’avegnir.

È nossa communitad obligada al cristianissem, sa basa ella sin in’etica cristiana u sto ella stgaffir in’atgna etica e declerar quella sco generalmain lianta? E tge èsi manegià, sch’i vegn rendì attent en decisiuns davart dumondas statalas – pia en votaziuns dal pievel – ch’i stoppia vegnir decidì davart dumondas eticas? Quai è capità e capita per exempel tar la votaziun davart il mantegniment da la chatscha speziala, tar dumondas en connex cun l’immigraziun e cun la politica da fugitivs, tar fatschentas d’armament, tar la responsabladad dals concerns svizzers, ma er tar la concepziun da la salari saziun da caders. Adina puspè vegn tematisada l’etica che sa chatta davosvart; l’ultim temp da maniera fitg massiva, nua ch’i sa tracta da la dumonda da la persistenza, en spezial en connex cun la politica dal clima global.

Da l’autra vart èsi generalmain renconuschì che la cuminanza statala sto esser neutrala e tractar umans da mintga direcziun religiusa e da mintga opiniun en moda eguala. I na dastga dar naginas privilegisaziuns pervia da l’orientaziun religiusa u pervia da la persvasiun etica. Dentant, po in stadi insumma exister senza ina basa etica e pussibilitar a sias abitantas ed a ses abitants in’existenza segira cun bunas perspectivas per l’avegnir? Na dovra el betg ina tenuta fundamentala cuminaivla, gist en quai che reguard il cumportament ed il pensar da las abitantas e dals abitants? Reglas da cumportament e persvasiuns fundamentalas che na ston betg vegnir survegliadas e controlladas, perquai ch’ellas valan gea en general e vegnan er observadas? Igl è bain ina chaussa evidenta per nus tuts che nagin na duai patir fom tar nus en Svizra, che tuts dastgan far diever dal provediment medicinal da basa ed avair in suttetg, independentamain da lur situaziun economica e giuridica. N’è quai betg gia ina basa stabila e buna? E na derivan talas persvasiuns betg oriundamain d’ina basa ch’è d’engraziar a la ductrina cristiana, independentamain dal fatg sch’ina persuna renconuscha oz tala?

Il stadi e las baselgias, las cuminanzas religiusas en general, han mintgamai atgnas incumbensas. Da vulair manar in stadi tenor l’evangeli fiss nunpussaivel, ed emprovas da tuttina far quai èn regularmain idas a finir en dictaturas inumanas. La cuminanza statala è adina puspè sfurzada da tschertgar cumpromiss, d’acceptar er soluziuns mezfinidas, chaussas provisoricas ed imperfetgas. Savens dovri decisiuns ch’èn lunsch davent dals gronds ideals da l’umanitad. E las decisiuns duain sa basar sin fundaments che segireschan la convivenza e ch’èn pli u main supportabels per tuts. Il stadi sto pudair chastiar, sto pudair sa defender, sto dentant er conceder al singul ina gronda libertad en quai che reguarda sia opiniun e la concepziun da sia vita.

Sch’il stadi manegia ch’el dastgia e stoppia influenzar e schizunt controllar las persvasiuns e las opiniuns da las burgaisas e dals burgais, lura pretenda el memia bler da sasez. Quai vala dapertut, er sch’i dat oz pajais gronds ed impurtants, nua che gist quai vegn prendì en mira ed empruvà cun grondas investiziuns tecnicas. La perdita totala da libertad e da dignitad umana è uschia programmada ordavant, sper tut il success economic.

Ma er nossa cuminanza è dependenta dal fatg ch’igl existia ina tenuta da basa cuminaivla minimala, ina solidaritad che na sto betg vegnir chatschada en il chau, mabain che vegn vivida, perquai ch’ins sa che "cuminanza" po resultar ed er surviver mo uschia. Tenor nossa persvasiun agescha il stadi correctamain, sch’el na sa maschaida betg en qua e sch’el conceda insumma ina gronda libertad per atgnas decisiuns, betg mo a las religiuns ed a las cuminanzas, mabain er a mintga singula e mintga singul – adina sut la premissa ch’ils princips, ch’èn vegnids tschernids ina giada per la cuminanza statala, vegnian observads.

Perquai ch’il stadi è conscient da la gronda impurtanza che questas atgnas decisiuns han per bleras dumondas da nossa convivenza e da sia con cepziun, dat el in senn al di da la rogaziun federala. Il stadi ans appellescha d’engraziar ed uschia da renconuscher che noss bainstar e nossa convivenza paschaivla durant tschientaners n’èn betg d’attribuir a nossas abilitads spezialas, mabain èn in bain prezius, per il qual nus pudain e dastgain adina puspè engraziar da nov. El ans appellescha d’ans convertir e da betg simplamain insister sin vias che mainan a la disgrazia. Gist quai è in dals gronds puncts centrals da la cuminanza democratica: ch’ella po curreger, ch’ella permetta er a sias magistratas ed a ses magistrats da bandunar vias tschernidas sco er da tschertgar e da chattar vias novas e meglras. Admetter che nus sezs faschain sbagls ed admetter a las autoritads elegidas ch’er ellas fan sbagls e na valan perquai betg pli pauc, tut quai è cuntegnì en il pled "penetienza". Cumbain che quest pled na vegn oz strusch remartgà, è el tuttina enormamain prezius e central per la convivenza. Ed il stadi ans appellescha da far oraziun, d’ans posiziunar en in connex pli grond, d’acceptar l’orizont da noss esser ed er nossa finitad e da far ponderaziuns en chaussa.

Perquai ch’il stadi restrenscha uschia adina puspè sasez, po el er dar libertad. E nus tuts essan clamads da concepir questa libertad, en cuminanzas tschernidas sezs, sajan quai cuminanzas religiusas u cuminanzas d’auters geners. Sche nus faschain quai, na pretendain e na spetgain nus da la cuminanza statala er betg dapli che quai ch’ella po prestar, ed uschia stgaffin nus libertads per la cuminanza e per nus tuts. Questas libertads vali da nizzegiar sin basa d’atgnas decisiuns ed en moda eticamain responsabla. Quai po mo capitar, sche nus cumbattain per ellas e na manegiain betg da star sin terren segir. Er qua hai adina puspè num: engraziar, sa convertir, urar.

Il di da la rogaziun federala ans appellescha pia al discurs, al cumbat ed a la confruntaziun paschaivla, gist sch’i sa tracta da las basas eticas. Il stadi na po e na dastga betg stgaffir sez questas basas, ma el po e sto fixar reglas per la furma ch’ellas survegnan. Nus tuts dastgain pretender respect per nossa persvasiun, sch’er nus essan pronts da demussar respect envers il proxim per sia persvasiun. Nus dastgain dentant er far resistenza, nua che quest respect na vegn betg demussà, nua ch’i vegn pretendì ch’i na saja betg necessari d’engraziar, da sa convertir u da far oraziun.

Cuira, settember 2019

En num da la regenza
Il president: dr. Jon Domenic Parolini
Il chancelier: Daniel Spadin

Agiunta:
Mandat da la rogaziun federala 2019