Durant ils mais d'enviern è la populaziun en la part sut da la Val Mesauc dapi decennis exposta a grondas concentraziuns da pulvra fina. La culpa èn principalmain ils stgaudaments da laina. Las mesiras ch'èn vegnidas concludidas da la Regenza fan ussa effect: la contaminaziun da l'aria en la part sut da la Val Mesauc è sa reducida cleramain ils ultims onns. Ils stgaudaments pli novs main nuschaivels svapureschan plinavant er main gas nuschaivels per il clima. Quai è en il senn dal plan d'acziun «Green Deal».

En la part sut da la Val Mesauc, principalmain en las vischnancas da Grono, Roveredo e San Vittore èn vegnidas mesiradas durant il passà adina puspè concentraziuns da pulvra fina che surpassavan las limitas da la Ordinaziun davart la protecziun da l'aria. Avant 10 onns ha la Regiun Moesa perquai supplitgà l'Uffizi per la natira e l'ambient (UNA) da declerar la situaziun dal smog d'enviern en la Val Mesauc e d'inditgar mesiras per reducir la pulvra fina. En in studi ch'è vegnì finanzià dal UNA hai pudì vegnir mussà che las funtaunas principalas da questa contaminaziun da l'aria èn ils stgaudaments da laina antiquads.

Plan da mesiras per meglierar la situaziun da l'igiena da l'aria
Durant l'enviern è il traffic sin la via naziunala A13 d'ina impurtanza subordinada. Sin questa basa ha il UNA elavurà in plan da mesiras «Igiena da l'aria» per reducir la concentraziun da pulvra fina en las vischnancas pertutgadas da Grono, Roveredo e San Vittore. Elements impurtants da quest plan èn stadas – ultra da las campagnas da scleriment e da surveglianza – l'infurmaziun da la populaziun sur ina pagina d'internet, l'emprima cussegliaziun gratuita da possessuras e possessurs da chasas sur il spurtegl «Sportello aria e energia della Mesolcina» sco er il sustegn finanzial per remplazzar vegls stgaudaments da laina cun installaziuns modernas. La promoziun è s'orientada per quest intent a l'effect dal remplazzament (2 francs per gram pulvra fina reducida). Las contribuziuns èn vegnidas concedidas pir sur 1000 francs fin maximalmain 15 000 francs. La premissa obligatorica per inoltrar ina dumonda da promoziun è stada l'emprima cussegliaziun tras il «Sportello aria e energia della Mesolcina».

«Sportello aria e energia della Mesolcina» sco post da consultaziun central
Durant ils ultims 4 onns ha il spurtegl cusseglià en 429 cas. Questas cussegliaziuns n'èn betg mo sa restrenschidas sin dumondas da l'igiena da l'aria, mabain èn s'occupadas er da las pussaivladads d'ina sanaziun energetica dals edifizis. Mesiras sco isolar il tetg e las fatschadas ubain remplazzar las fanestras u il sistem da stgaudar, na reduceschan betg mo il consum d'energia, mabain er la svapur da substanzas nuschaivlas e gidan uschia essenzialmain a meglierar la qualitad da l'aria. Ultra da quai promova il Program d'edifizis da la Confederaziun e dal chantun talas mesiras. Ultra da l'emprima cussegliaziun ha il spurtegl però er gidà las possessuras ed ils possessurs da chasas ad emplenir ed ad inoltrar dumondas da promoziun. Fin oz han uschia pudì vegnir remplazzads 64 vegls stgaudaments da laina cun pumpas a chalur u cun stgaudaments da pellets. Plinavant èn 31 stgaudaments che correspundan al stadi da la tecnica vegnids munids cun in isolader da pulvra fina, per reducir ulteriuramain la svapur da substanzas nuschaivlas. Ord vista da l'igiena da l'aria èn per gronda part vegnidas duvradas las promoziuns. La finamira da motivar las possessuras ed ils possessurs da chasas da realisar ina sanaziun energetica ed a medem temp da remplazzar in vegl stgaudament da laina, n'è betg vegnida cuntanschida. Quai mussa er il fatg, ch'ils meds finanzials che stattan a disposiziun mintga onn, n'èn strusch vegnids duvrads al cumenzament da la campagna da promoziun. Las investiziuns en edifizis pli vegls a favur d'ina sanaziun cumplessiva paran d'esser grondas, malgrà ils daners da promoziun.

Surpassament da las limitas quatter giadas pli bass
Grazia a la promoziun finanziala per remplazzar vegls stgaudaments da laina e grazia ad ulteriuras mesiras, sco il scumond d'arder ruments verds al liber e la lavur da publicitad tras las spazzachaminas ed ils spazzachamins, tras las vischnancas e tras il chantun, è la contaminaziun da l'aria oz cleramain pli bassa che anc avant 10 onns. Ils dis cun in surpassament da las limitas èn sa reducids dapi l'onn 2012 fin oz per quatter giadas. Dapi l'onn 2018 vegnan las limitas da pulvra fina mo pli surpassadas a San Vittore. Perquai che las relaziuns meteorologicas (dis cun inversiun) n'èn betg sa midadas durant ils ultims onns, dastga quest success derivar – cun gronda probabilitad – da las mesiras ch'èn vegnidas prendidas. Cunzunt la lavur da publicitad ha gì per consequenza che las possessuras ed ils possessurs da stgaudaments da laina èn oz pli sensibilisads per la dretga moda da far fieu e per depositar la laina dad arder. Quai èn elements cardinals per duvrar in stgaudament da laina.

Program da promoziun dura anc fin il settember 2022
Stgaudaments da laina antiquads n'èn betg effizients. Quai mussa per l'ina la gronda svapur da substanzas nuschaivlas e per l'autra l'aut consum da carburants cumbinà cun ina svapur nunnecessaria da dioxid carbonic e da fulin. Talas installaziuns n'èn pia betg adattadas per cumbatter cunter la midada dal clima. Las possessuras ed ils possessurs da chasas gidan – sch'els moderniseschan e dovran correctamain lur stgaudaments da laina – tant a meglierar la qualitad da l'aria sco er a proteger il clima. Fin ils 30 da settember 2022 pon anc adina vegnir inoltradas dumondas da promoziun al UNA per remplazzar vegls stgaudaments da laina. Ultra da quai ha l'Uffizi d'energia e da traffic auzà tut las contribuziuns da promoziun dals programs existents per in «bonus da Green Deal».

Il «Plan d'acziun Green Deal per il Grischun (AGD)» è in program d'impuls per promover la protecziun dal clima e l'adattaziun al clima en il chantun Grischun. Quest plan d'acziun duai garantir che las emissiuns da gas cun effect da serra vegnian diminuidas svelt e che l'adattaziun a la midada dal clima possia cumenzar efficaziamain. Dapli infurmaziuns davart il AGD chattais Vus sin la pagina d'internet www.klimawandel.gr.ch.

Agiunta:

Dapli infurmaziuns:

Infurmaziuns:

Cusseglier guvernativ dr. Jon Domenic Parolini, schef dal Departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient, tel. +41 81 257 27 01 (cuntanschibel da las 12.00 fin las 14.00), e-mail Jondomenic.Parolini@ekud.gr.ch

Responsabladad: Departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient