Poster d'exposiziun «Rumatsch mo sco sboz?» sco PDF
Questa pagina d'internet è ina part da l'exposiziun «Il Grischun e la Constituziun federala» en l'edifizi dal cussegl grond a Cuira. Visualisaziuns instructivas fan endament, tge che l'introducziun da la Constituziun federala ha signifitgà per il Grischun e co ch'il chantun da muntogna è s'integrà en il giuven stadi federal svizzer. L'exposiziun è accessibla publicamain durant las sessiuns d'avust, d'october e da december 2023 dal Cussegl grond, mintgamai da las 08.30 fin las 12.00 e da las 14.30 fin las 18.00.
Cumparegliai il frontispizi qua sutvart da l'exemplar rumantsch da la Constituziun federala en la Biblioteca chantunala cun il tudestg. Tge As dat en egl? La versiun rumantscha è quella ch'è vegnida translatada per sursilvan per la votaziun dals 20 d'avust 1848 en il chantun Grischun; ella era in'agiunta dals documents da votaziun, sco ch'il Cussegl grond als ha tramess a las vischnancas en Surselva. Perquai hai mo num PROJECT (sboz) per ina Constituziun …. Suenter che la Constituziun federala era vegnida acceptada, na devi nagin motiv pli da la translatar anc ina giada, tant pli che l'art. 109 da la nova Constituziun federala enconuscheva mo trais «linguas naziunalas»: il tudestg, il franzos ed il talian.
Gia l'onn 1794 è vegnida remartgada la trilinguitad dal Grischun, quai a chaschun d'ina radunanza extraordinaria da las Trais Lias che ha gì lieu anc la fin da l'ancien régime: tut ils documents uffizials duessan vegnir publitgads en las trais linguas, tudestg, talian e rumantsch, per ch'ils burgais maiorens als possian discutar en moda cumpetenta. Ma fin il 20avel tschientaner n'èsi betg reussì da realisar quai. Ed anc oz na vegnan betg tut las retschas da publicaziuns uffizialas translatadas en tuttas trais linguas chantunalas. Durant il 19avel tschientaner èsi adina puspè vegnì discutà en moda cuntraversa, tge documents uffizials che duessan propi vegnir translatads – ed en tge idioms rumantschs.
Ils 31 da fanadur 1848 ha la Regenza pretendì dal Cussegl grond da pudair desister cumplettamain da las translaziuns rumantschas vertentas.
Il Cussegl grond è sa decidì per in cumpromiss: las propostas da leschas duevan vinavant vegnir translatadas per sursilvan, las leschas finidas percunter betg. Exact il medem proceder han ins fatg cun la Constituziun federala. Las versiuns talianas da la Constituziun eran dentant gia vegnidas furnidas da la Confederaziun, perquai ch'il talian era – ed è – ina «lingua naziunala». Ils giavischs d'ina translaziun ladina da texts da lescha, particularmain er da la Constituziun federala, èn percunter vegnids refusads tuts l'onn 1848.
Tgi che tschertga oz versiuns rumantschas da leschas chantunalas, las chatta per il 19avel e fin lunsch en il 20avel tschientaner il plitgunsch en las collecziuns dals «Recess dal Cussegl grond a ses undraivels cussegls ed a sias vischnancas», ils precursurs da las «Explicaziuns per las votaziuns chantunalas» posteriuras. Ins sto dentant precisar, ch'i sa tracta qua mintgamai mo dals projects da votaziun e betg da las «versiuns valaivlas».
Legendas
- L'artitgel 109 definescha il tudestg, il franzos ed il talian sco linguas naziunalas. Il rumantsch vegn renconuschì sco tala pir l'onn 1938.
- Protokoll des Grossen Rates vom 31. Juli 1848, Antrag des Kleinen Rates (Regierung), auf die romanischen Übersetzungen zu verzichten.