La regenza grischuna ha deliberà la missiva tar l'iniziativa chantunala dal pievel "Per elecziuns pli gistas en il cussegl grond" (iniziativa da proporz). Ella propona al cussegl grond da declerar l'iniziativa per nunvalaivla. Il motiv è che l'iniziativa violescha evidentamain l'egualitad dal dretg d'eleger e cuntradi pia a la constituziun federala. Tuttina pari a la regenza ch'in basegn da refurma dal sistem electoral saja cumprovà. Igl è raschunaivel d'accordar ina tala refurma cun la refurma territoriala currenta. Ella duai vegnir realisada per l'onn 2018. Il parlament vegn a tractar la fatschenta en la sessiun da favrer 2011.

Ils 26 da november 2009 han represchentantas e represchentants dal comité d'iniziativa surdà l'iniziativa dal pievel "Per elecziuns pli gistas en il cussegl grond" (iniziativa da proporz) a la chanzlia chantunala. L'iniziativa ch'è reussida cun 4'205 suttascripziuns valaivlas è formulada en furma d'in sboz elavurà. Quest sboz prevesa ch'ils circuls vegnan mantegnids sco circuls electorals, uschia che mintga circul duai avair almain in mandat. Questa divisiun dals circuls electorals garantescha tenor las iniziantas ed ils iniziants elecziuns popularas e, grazia a la garanzia da mandat, èn represchentadas sco fin ussa tut las regiuns en il cussegl grond. En ils circuls d'in mandat duai l'elecziun avair lieu sco fin ussa tenor la procedura electorala da maiorz. En tut ils auters circuls duai da nov vegnir elegì tenor la procedura electorala da proporz, e quai cun applitgar confurm al senn las disposiziuns davart las elecziuns dal cussegl naziunal.

In'expertisa giuridica externa considerescha la dumonda d'iniziativa sco nunvalaivla
Suenter che scleriments entaifer l'administraziun han mussà che l'iniziativa da proporz metta seriusamain en dumonda la cumpatibilitad cun il dretg federal, ha la regenza laschà far in'expertisa giuridica ordaifer l'administraziun. Questa expertisa arriva a la conclusiun che l'iniziativa da proporz violescha evidentamain l'egualitad dal dretg d'eleger che vegn pretendida da la constituziun federala, perquai ch'i resultan sfalsificaziuns considerablas da la forza electorala e da la valur da success tranter ils circuls electorals da differenta grondezza. En ils circuls da proporz che han main che nov mandats sa chattan ils quorums natirals sur la limita da 10 pertschient ch'è vegnida fixada dal tribunal federal. Da princip na po quai betg ir a prà cun in dretg electoral da proporz. Pli pitschen ch'in circul electoral è en cumparegliaziun cun in circul electoral cun blers mandats e pli grond ch'il quorum natiral è. Il dumber d'electuras e d'electurs che n'èn betg represchentads e dals quals la vusch è senza impurtanza, s'augmenta pia correspundentamain. En circuls cun dus mandats fiss questa valur 33.3 pertschient. Mo en 3 dals 23 "circuls da proporz" na vegniss betg surpassada la limita da 10 pertschient.

La regenza è dal medem avis sco l'expert
La regenza è er da l'avis da l'expert che l'iniziativa cuntradi cleramain a la constituziun federala. Las consideraziuns detagliadas persvadan. Perquai che l'iniziativa da proporz vul reordinar il sistem electoral en il chantun Grischun, ston las pretensiuns ch'èn vegnidas sviluppadas da la pratica vegnir observadas anc pli fitg che sch'i sa tractass da giuditgar in sistem electoral existent. Tenor la giurisdicziun dastgan vegnir acceptads circuls electorals memia pitschens e variads mo en cas excepziunals per propi. Quai declera il tribunal federal er en l'actuala "decisiun da la Sutsilvania". En quest connex accentuescha el che pli grondas che las divergenzas da l'egualitad da la valur dal success èn e pli impurtants ch'ils motivs giustifitgants ston esser. En spezial constatescha il tribunal federal che l'argument puramain istoric a favur d'ina divisiun tradiziunala dals circuls electorals n'è sulet betg in motiv suffizient per irrupziuns considerablas en l'egualitad da la valur dal success.
 
Il cussegl grond duai declerar l'iniziativa per nunvalaivla
Sin basa dals motivs preschentads propona la regenza al cussegl grond da declerar l'iniziativa da proporz per nunvalaivla. Sin fundament da la constituziun chantunala vegn il cussegl grond obligà d'examinar la legalitad da las iniziativas e da declerar quellas eventualmain per nunvalaivlas. Cunter la decisiun dal cussegl grond davart la valaivladad d'ina iniziativa poi vegnir fatg recurs tar la dretgira administrativa. Sche l'iniziativa da proporz sto vegnir declerada sco nunvalaivla pervia d'ina cuntravenziun cunter la constituziun federala, na sa tschenta er betg pli la dumonda davart ina cuntraproposta a l'iniziativa.

Coordinar la refurma electorala cun la refurma territoriala
Sin basa da las relaziuns socialas e politicas midadas pari dentant a la regenza ch'in basegn da refurma en connex cun il sistem electoral dal cussegl grond saja cumprovà.
Tenor l'avis da la regenza èsi però raschunaivel da coordinar respectivamain d'accordar ina refurma dal sistem electoral cun la refurma territoriala currenta. Avant che reglar la dumonda dal sistem electoral ston pia esser sclerids tut ils puncts pertutgant las structuras territorialas futuras en il chantun. Ina refurma isolada dals circuls electorals vegn refusada perquai ch'ella avess mo in caracter transitoric en vista a la refurma territoriala previsa. En la perspectiva temporala signifitgescha quai ch'il nov sistem electoral na vegn betg a star a disposiziun per las proximas elecziuns da renovaziun totala dal cussegl grond l'onn 2014, mabain pir per quellas da l'onn 2018. In urari pli concis na para betg realistic en vista als process politics ch'èn necessaris per la refurma territoriala e per la refurma dal sistem electoral sco er en vista a las proceduras da legislaziun da plirs stgalims (constituziun, lescha, ordinaziun).

Las elecziuns da l'onn 2014 tenor il sistem da maiorz vertent
Tenor l'avis da la regenza èsi giuridicamain admissibel da realisar las elecziuns da l'onn 2014 tenor il sistem da maiorz vertent. Quest sistem electoral è vegnì approvà a chaschun da la conferma da la revisiun totala da la constituziun chantunala l'onn 2004 tras l'assamblea federala ed uschia è vegnida constatada sia confurmitad constituziunala.


Infurmaziuns:
chancelier dr. Claudio Riesen, chanzlia chantunala dal Grischun, tel. 081 257 22 21


Gremi: regenza
Funtauna: rg chanzlia chantunala dal Grischun