Cun la broschura "25 onns mantegniment da l'aria pura en il Grischun" dat l'uffizi per la natira e l'ambient (UNA) ina invista da las lavurs executivas multifaras ch'èn vegnidas prestadas durant ils ultims 25 onns a favur da l'aria pura. En differentas contribuziuns mussa la broschura da giubileum che quai che lascha intgantar giasts da stad e d'enviern, constat oz en las bleras vals dal chantun: L'aria grischuna è buna.

Substanzas nuschaivlas en l'aria resultan en blers lieus
Las funtaunas da la contaminaziun da l'aria èn bain enconuschentas e vegnan actualisadas cuntinuadamain en in cataster d'emissiuns. Da la Val dal Rain fin en la Val Mesauc e per lung da las vias d'access als centers turistics procuran las svapurs dal traffic che l'aria è contaminada pli fitg. Ils pli gronds quitads areguard l'igiena da l'aria fan oz dentant ils blers stgaudaments da laina pitschens. Quels èn per part vaira vegls e na vegnan savens betg duvrads correctamain. Gist durant ils fraids mais d'enviern augmenta quai fermamain la concentraziun da pulvra fina en lieus nua che l'aura è stabila ed en vals cun pauc vent. Ruments verds che vegnan ars al liber augmentan supplementarmain questas concentraziuns. Er l'agricultura chaschuna substanzas nuschaivlas en l'aria. Cun deponer e cun bittar puschina sfugia amoniac, ina substanza precursura per la furmaziun da particlas da pulvra fina, ed ils tractors emettan quantitads considerablas da fulin cumpareglià cun il temp ch'els èn en funcziun. Ultra da quai èn l'industria ed il mastergn funtaunas considerablas da substanzas nuschaivlas en l'aria. Cunzunt en las vals dal sid vegn il plaschair da la stad turblà pervia da las grondas concentraziuns d'ozon: En cas da gronda irradiaziun dal sulegl e da temperaturas autas sa furma l'ozon or da las substanzas precursuras da la contaminaziun da l'aria che derivan principalmain dal traffic, da l'industria e dal mastergn.

Dal stadi e dal svilup da la contaminaziun da l'aria èn avant maun bleras enconuschientschas
Durant ils ultims 25 onns ha l'uffizi per la natira e l'ambient (UNA) rimnà ed evaluà cuntinuadamain fitg bleras datas cun agid d'ina rait da var 14 staziuns da mesiraziun fixas e da 2 staziuns mobilas. Uschia enconuschan ins oz la contaminaziun da l'aria en praticamain l'entir chantun Grischun, ed ins ha survegnì e survegn anc adina infurmaziuns impurtantas davart las contribuziuns da las singulas chaschunadras e dals singuls chaschunaders. Sin la pagina d'internet www.anu.gr.ch pon tut las persunas interessadas consultar e chargiar giu datas e rapports d'evaluaziun dad oz e da pli baud. La broschura d'infurmaziun "25 onns mantegniment da l'aria pura en il Grischun" dat plinavant ina invista ed ina survista da las mesiras e da las retschertgas ch'il UNA ha fatg durants ils ultims dus decennis e mez en il rom da la surveglianza da la qualitad da l'aria. En ils secturs "mesiraziuns" ed "infurmaziun" collavura il UNA plinavant dapi in pau pli ditg che 10 onns stretgamain cun ils auters chantuns da la Svizra orientala e cun il principadi da Liechtenstein en l'uniun "Ostluft" (www.ostluft.ch). Grazia a questa cooperaziun fitg fritgaivla pon vegnir tratgas a niz sinergias e spargnads custs considerabels.

Datas da la mesiraziun da l'aria sco agid per studis medicals
La broschura da giubileum "25 onns mantegniment da l'aria pura en il Grischun" na vul betg mo infurmar davart ils aspects tecnics da la surveglianza da la qualitad da l'aria, mabain er davart ils effects ed ils privels da las substanzas nuschaivlas en l'aria. L'incumbensa la pli impurtanta dal mantegniment da l'aria pura è bain quella d'impedir disturbis da la sanadad. Per quest intent dovri enconuschientschas dals connexs tranter las substanzas nuschaivlas e las consequenzas per la sanadad. Il studi svizzer da sanadad SAPALDIA, ch'examinescha ils connexs tranter malsognas cronicas da las vias respiratoricas e la qualitad da l'aria, è ina basa fitg impurtanta per chapir questas consequenzas per la sanadad. Grazia al studi poi vegnir mussà che la concentraziun da pulvra fina è da gronda relevanza per las malsognas da las vias respiratoricas. In dals lieus dal studi SAPALDIA è Tavau, nua che la populaziun sa participescha activamain a las retschertgas e nua ch'er las datas da la rait grischuna da mesiraziun da l'aria vegnan integradas en il studi. Vi da l'exempel da Tavau mussan ils resultats dal studi er la situaziun privilegiada da la populaziun grischuna. Grazia a la buna aria da muntogna vegnan numnadamain diagnostitgads bler main cas da malsogna da las vias respiratoricas ch'en la media svizra.

Betg mo a SAPALDIA, mabain er ad auters studis medicals furnescha il UNA datas da mesiraziun impurtantas. Uschia accumpogna l'uffizi regularmain studis da l'ospital chantunal a Cuira, tras quai ch'el mesira las concentraziuns da substanzas nuschaivlas en l'aria. Ina retschertga che vegn fatga da l'ospital chantunal e ch'il UNA accumpogna cun sias mesiraziuns mussa p.ex. che la pulvra dal fain engrevgescha fermamain ils pulmuns dals purs e che questa contaminaziun natirala da pulvra fina po chaschunar midadas en il maletg dal sang.

Il plan da mesiras per l'igiena da l'aria vegn actualisà periodicamain
En las infurmaziuns spezialisadas, cuntegnidas en la broschura da giubileum "25 onns mantegniment da l'aria pura en il Grischun", vegni renvià al plan da mesiras per l'igiena da l'aria ch'è in instrument impurtant dal mantegniment da l'aria pura e che serva ad evitar emissiuns da substanzas nuschaivlas. Quest instrument è liant per las autoritads e vegn suttamess onn per onn en l'administraziun ad ina controlla dal progress sco er adattà da la regenza mintga 3 onns a las novas relaziuns. Uschia vegnan las consequenzas da la nanotecnologia a fatschentar fermamain las igienistas ed ils igienists da l'aria il proxim temp. Ulteriurs champs d'incumbensa futurs èn remplazzar stgaudaments da laina vegls tras implants pli moderns, evitar che ruments vegnian ars al liber, minimar l'emissiun da fulin da stgaudaments da laina e da motors da diesel sco er reducir las emissiuns d'amoniac en l'agricultura.

Mantegnair quai ch'ins ha cuntanschì e nizzegiar ils entretschaments cun auters secturs politics
Quai ch'ins ha cuntanschì fin ussa en il mantegniment da l'aria pura pudess puspè ir a perder, sch'ils sforzs na restan betg ils medems. En quai che reguarda la realisaziun da mesiras per l'igiena da l'aria vali en emprima lingia da mantegnair il stadi actual. Per meglierar vinavant e duraivlamain la qualitad da l'aria dovri percunter ina stretga collavuraziun tranter la politica d'agricultura, d'energia e dal clima. Tras la midada da las contribuziuns per animals a las contribuziuns da surfatscha en la politica agrara 2014 fin 2017 hai p.ex. dà ina decisiun impurtanta a favur da la reducziun d'amoniac.


Remartga:
Davart quest tema stat a disposiziun in video sut www.gr.ch.
 

Infurmaziuns:
- Georg Thomann, uffizi per la natira e l'ambient, tel. 081 257 29 52
- Hanspeter Lötscher, uffizi per la natira e l'ambient, tel. 081 257 29 96 


Gremi: departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient
Funtauna: rg uffizi per la natira e l'ambient