La 20avla ediziun dals Dis europeics dal monument ha lieu ils 7 ed 8 da settember 2013 ed è deditgada al tema "Fieu glisch energia". En il Grischun vegn l'occurrenza realisada en Val Lumnezia. La tgira da monuments, il servetsch archeologic dal Grischun sco er la protecziun da la patria dal Grischun preschentan a las visitadras ed als visitaders in program ritg.

Il fieu sa revelescha dapi che l'uman l'ha tratg a niz sco element cun duas fatschas. D'ina vart l'han ins pudì duvrar sistematicamain, da l'autra vart ha el adina mussà a l'uman ses cunfins da dumagnar la natira. En il Grischun han numerus incendis da vitgs cun grevas consequenzas imprimì lur fastizs en la memoria collectiva dals umans. Controllar il fieu è dentant in grond pass en il svilup istoric da l'uman. Pir quai permetta ils progress da la civilisaziun, per exempel la producziun da cheramica u la producziun ed elavuraziun da metals. En il svilup dal temp modern, dals sistems da stgaudar raffinads da la platta da cuschinar fin a l'illuminaziun dals spazis da viver da l'uman, èn il fieu e la glisch elements decisivs da l'istorgia culturala da l'uman. Novas sfidas porscha la discussiun actuala davart dumondas da l'energia.
Ils dis dal monument vegnan averts uffizialmain sonda, ils 7 da settember 2013, a las 10.30 sin la plazza da scola a Lumbrein. La referenta ed ils referents èn: cusseglier guvernativ Martin Jäger, schef dal departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient, Duri Blumenthal, president da la vischnanca da Lumnezia, Thomas Reitmaier, archeolog chantunal, Ludmila Seifert, mainagestiun da la protecziun da la patria dal Grischun e Giovanni F. Menghini, tgirader da monuments dal Grischun. Suenter vegnan purschidas fin a las 16.30 differentas visitas guidadas a Lumbrein e conturns. L'occurrenza da la saira cumenza a las 17.00 cun in referat da Jürg Simonett dal museum retic a Cuira davart il tema: "La construcziun d'ovras electricas e l'electrificaziun en il Grischun". Silsuenter vegn preschentà, sco premiera svizra, il film "Le thé ou l'électricité" da Jérôme Le Maire (Belgia / Frantscha / Maroc) da l'onn 2011. Per finir discurra Marianne Fischbacher dal museum regiunal Surselva cun perditgas da l'electrificaziun en Lumnezia.
L'occurrenza vegn cuntinuada dumengia, ils 8 da settember 2013, a Vrin da las 10.00 fin a las 16.00. Il medem di vegn purschida ina spassegiada guidada al territori dad Um Su sur Lumbrein che stat en dumonda per in parc da turbinas da vent.
Il program detaglià è publitgà en l'internet sut www.denkmalpflege.gr.ch, www.heimatschutz-gr.ch e www.hereinspaziert.ch. 

Per in vast public
Dapi sia emprima realisaziun l'onn 1994 èn ils dis europeics dal monument sa sviluppads a l'occurrenza la pli gronda en il sectur da la tgira da monuments. La finamira da questa occurrenza è quella da sensibilisar in vast public per il mantegniment da bains culturals. Las visitas vegnan organisadas en emprima lingia dals posts spezialisads federals, chantunals e municipals per la tgira da monuments e per l'archeologia. Els tschernan mintga onn ils objects, contacteschan las proprietarias ed ils proprietaris ed organiseschan ils guids e las occurrenzas al lieu.
Il center naziunal d'infurmaziun per il mantegniment dals bains culturals (NIKE) è responsabel per la coordinaziun da las var 200 occurrenzas en l'entira Svizra, per la lavur naziunala da medias e da publicitad sco er per la publicaziun dal program en furma d'ina broschura ed en l'internet. Il di europeic dal monument è ina manifestaziun culturala che vegn lantschada uffizialmain dal cussegl da l'Europa. L'iniziativa vegn er sustegnida da l'Uniun europeica. Il di dal monument ha lieu en 48 pajais europeics.
 

Infurmaziuns:
Marlene Fasciati, tgira da monuments dal Grischun / uffizi da cultura, tel. 081 257 27 89, e-mail marlene.fasciati@dpg.gr.ch  
 

Gremi: uffizi da cultura
Funtauna: rg uffizi da cultura